Rewsa civakî û siyasî ya zimanê kurdî di Rojhilata Navîn de rê neda ji bo pêsvebirina zimanekî standard û prestsja zimanî. Ev rewsa taybet berê endamên dîyasporaya kurd li welatên Ewropayê da ber pirsgirêkên siyaset û plankirina zimanê xwe. Wek nimûneya plankirina zimanî ya li diyasporayê, ezê mînaka du komxebatên ku li Fransayê î Swêdê bi cih bûne teswîr û nîqas bikim. Kiryarên derdu komxebatan bûn encamên kiryarên ku bi normali ji aliye akademîyan, bi gotineke din, ji aliye dezgehên dewletê ve tên birêvebirin. Di rewsa miletekî bê dewlet de, standardkirin û pêsvebirina ziman karekî pirr zehmet e. Meqaleya min dê van xebatên bê hempa vekole.

Zimanê kurdî li Rojhilata Navîn pistî erebî, tirkî, farisî zimanê çaremîn e. Li Tirkiye, Îran, Iraq, Sûrîyeyê bi milyonan kes bi vî zimanî dipeyivin. Kurdî, pêsî li medreseyên kurdan di sedsala 17’an de bi Serfa Kurmancî ya Elîyê Teremaxî bûye zimanê perwerdeyê. Di sedsala 18an jî bala gestyar û mîsyoneran kisandiye. Li Ewropayê yekemîn berhema der barê zimanê kurdî de di sala 1787an de li Îtalyayê ji hêla Garzonî ve hatiye nivîsandin. Berhema ku em ê di vê gotara xwe li serê rawestin jî di sala 1869an de ji hêla mîsyonerê amerîkî Samuel A. Rhea ve hatiye nivîsandin û di kovara bi navê Journal of the American Oriental Society de wekî gotar hatiye wesandin. Ev xebat der barê devoka Hekarîyê de ye. Ji ber ku xebateke dîrokî ye û li qadê hatiye amadekirin, me ev berhem kiriye mijara lêkolîna xwe. Em ê di vê xebatê de ji alîyê kategorîyên rêzimanî û besên axaftinê ve vê xebatê binirxînin.

Rêziman wek hêman û stûneke girîng a zimanê nivîsînê ya zimanekî tê hesibandin û ji ber ku sayesandin û peyitandina rêzikên zimên jî li xwe digire, ew bi rola rêbera zimanekî radibe. Di gel vê yekê, gava bi çavekî hûrbînî li pirtûkên rêzimanên kurmancî tê nihartin, tê dîtin ku ne tenê di warê mijarên taybetmend de, her wisan di biwara hin mijaran de ku ew wek ên sereke tên pejirandin, zimannas û rêzimannas ne li hev in û di navbera wan de nêrînên cuda yên berbiçav xwe tafilê didin der. Mîna mijarên cureyên lêkeran û ji aliyê binyatî ve senifana lêkeran. Di vê xebatê de li ser yazdeh rêzimanên zaravayê kurmancî tê rawestandin û bal li ser lêker, ji aliyê binyatî ve senifana cureyên lêkeran û lêkerên veqetînbar tê kêsan ku ev lêkerên hanê bi navên cuda wekî lêkerên hevedudanî, lêkerên biwêjî û lêkerên bidaçek hatine binavkirin. Li ser warên ku bûne mijara xebatê, ji nû ve senifanek der barê cureyên lêkeran ên ji aliyê binyatî de tê kirin û bi navê lêkerên veqetînbar jî cureyek lêker li wan tê zêdekirin ku bi awayekî serbixwe di tu rêzimanê de cih ji van re nehatiye veqetandin.

Di vê xebatê de em ê li ser romanên Eliyê Evdilrehman yên dîrokî bisekinin. Bi riya temsîl û mînakên ji Xatê Xanim (1959), Gundê Mêrxasan (1968) û Ser Li Çiya (1989) em dê xwendinek tematîk bikin. Di vê çerçoveyê de Romana Dîrokî, Edebiyata Mêldar û Realîzma Sosyalîst, Dîskura Netewî, dê ji bo xebata me bibin pasxaneyên teorîk. Bi vê xebata xwe em îddîa dikin ku helwesta Eliyê Evdilrehman ya îdeolojîk û rewsenbîrî sînorên edebiyata wî teng dike, girêdayî vê yekê jî berhemên wî ji metnên edebî zêdetir wek belgeyên dîrokî xuya dikin. Ji ber nêzîkbûna wî ya îdeolojîk, temsîlên leheng û dijminahiyê, îdealîzekirina têkiliyên kurdan bi netewên wek ermen û azeriyan, derveyî rastiyên dîrokî tên temsîlkirin. Dîsa ji bo netewperwerî û nasnameya kurdan, avakirina hafizayeke kolektîf, di berhemên nivîskarî de hewldanek eskere heye. Armanca xebata me ew e ku em bi van temsîl û meseleyên dîrokî xwendineke tematîk bikin û sînorên van romanan yên edebî, siyasî û fîkrî binirxînin.

Dogu kilise ve manastirlarinda kayit tutma gelenegi oldukça önemli ve devamli bir sekilde uygulanmistir. Özellikle kiliselerde basta vaftiz olmak üzere nikâh, vergi ve ölüm gibi genis bir yelpazede birey-toplum iliskisini esas alan kayitlar tutulmustur. Bu kayitlarda, bireyden yola çikarak topluma yönelik bilgileri bulmak mümkündür. Diyarbakir Mar Petyun Keldani Kilisesi’ne ait Ölüm Defteri (defter’ül mevta), kayitlarin tutulmaya baslandigi 1882’den 1955’e kadar kilisede kullanilmaya devam edilmis, bu tarihten sonrasinda da terk edilmistir. Makalemizde, Diyarbakir Mar Petyun Keldani Kilisesinde bulunan “Ölüm Defteri” baglaminda Diyarbakir Keldani toplulugunun 1882-1955 tarihleri arasindaki sehirdeki durumu ortaya konulmaya çalisilacaktir.

?? ???? ??? ??????? ?? ????? ????? ???? ??????, ??? ??? ?? ????? ?? ???????? ???? ????? ????? ?? ?? ?????? ?????? ????? ??? ??? ???????, ??? ??? ?? ????? ?? ??? ?????? ??? ???????? ???? ?????? ??????? ???????? ??? ???? ??? ????????? ???????? ?? ????????. ??? ????? ?? ????? ??? ???? ?????? ??? ?????? ??? ????? ??????? ???????, ???? ???? ?????? ???? ????? ??????? ???, ??? ????? ???? ??????? ?? ??????? ??????? ??????? ????????, ??? ?? ??????? ??????? ????? ???????. ??? ???? ????? ????? ?????? ????? ???? ????? ???????? ???? ????? ????? ??????? ??????.

??? ???????????? ?? ?? ??? ????????? (????? ?????? ?? ??????? ?????????? ??????? ?? ??????? ???? ????? ?? ??????? ????????)???? ? ?????????? ?? ????? ??????? ?? ???????? ???? ???????? ?? ????? ???? ??????? ? ?????? ???? ?? ?? ????? ??????? ? ??????? ? ??????????? ?? ???????? ???????? ????? ????? ???????? ? ?? ????????? ????????? ????? ? ????? ?????? ? ??????? ?????? ? ?????????? ?????????? ??????? ?? ?????. ?????? ?????? ?? ????? ? ????? ??? ?????? ?? ????????? ?????????? ????? ? ??????????????? ??? ?????? ? ?????? ???? ? ???????????? ??? ????? ?? ????? ??? ???? ???????????? ?????????? ??? ???????? ?????????? ??????? ? ???? ??? ????? ??? ?????????? ??????? ??????? ?????? ??? ????? ???? ?? ????? ??? ? ???????? ?????? ?????? ?? ????? ?????? ???? ??????? ? ???????? ????? ?? ????? ?????? ? ???? (??????)? ????? ?????? ????? ??? ???????? ????? ??? ???? ????? ???? ?????. ????? ?? ??? ??????? ???? ??? ? ??????? ? ?????????? ???????? ????????????? ????? ???????? ?? ???? ????? ????? ?? ??????? ?????? ?????? ???? ????? ??? ?????????????? ???????? ??? ????? ??? ???? ? ?????? ????? ? ???????????? ?? ????? ?????? ?? ????? ??????????? ?????? ?????? ????? ??? ?????????? ?? ?? ????? ??????? ? ?????????? ??? ????????? ???? ????? ??????? ?????? ??????? ?? ????????? ? ???????? ??????? ?????????. ????? ?????? ???? ????? ??????? ??????? ?? ???? ?????? ? ??????????? ??????? ??? ????? ?? ??? "???? ? ????????? ? ??????? ? ???? ????????? ? ?????? ???????????? ??? "???? ?????? ???? ????"? ?????? ???????? ?????? ????????? ??? ????????? ???????? ????????? ???? ?????? ??????? ?????? ????????? ????? ???? ?? ?????? ?????? ??? ??????????? ?? ?????? ??? ???????? ??? ?????????? ??? ????? ? ?????? ??????? ??????? ????? ?? ??????? ?????????? ? ????????? ? ?????????? ???? ????? ??????? ???? ?? ?????? ???? ?? ???? ? ????? ????? ? ???????????.

Gotara “Lêkolînek Li Ser Qewmîyeta Baba Tahir” radihêje ku Baba Tahir bide nasîn û li ser qewmîyeta wî raweste. Di vê xebatê da pêsîyê nav û nasnavên Baba Tahir hatine nasandin, derbareyê qelenderîyê da agahî hatîne dayîn, pistra li ser qewmîyeta Baba Tahir hatiye rawestan. Di van salên dawîyê da li ser qewmîyeta wî angastek hatiye kirin ku ev xebat radihêje li ser vê angastê raweste, derbareyê qewmîyeta helbestvan hinek dîyarde û belge pêskes bike, bi belgeyên dîrokî li ser mijarê hûr be û mijarê sîrove bike.

Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye’de Yasayan Diller Enstitüsü tarafindan yayimlanan The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) dergisinin 5. sayisini (Cilt: 3 Sayi: 2) siz degerli okuyucu ve arastirmacilara ulastirabilmekten büyük memnunluk duymaktayiz.

Bugün dünyada, çesitli tarihsel gelismeler sonucunda, cografik olarak Arap ana gövdesinden ayrilan veya baska devletlerin semsiye altinda yasayan birçok Arap gruplar var. Bu Arap gruplar lehçe düzeyinde bir Arapçayi kismen sürdürmekte, yazili dil olarak ise Arap harflerinden ve Klasik ve Standart Arapçadan hizla uzaklasmaktadirlar. Bu çalismada Arapçanin özellikle küçük yastaki üyelere lehçe düzeyinde ve Latin esasli bir alfabeyle ögretilmesi konusu, Çukurova Araplari ve Çukurova Arapçasi esasinda tartisilmis ve birtakim önerilerde bulunulmustur.

Ev nirxandina pirtûka Zargotina Kurda ya Ordîxanê Celîl û Celîlê Celîl e.

Gotara “Lêkolînek Li Ser Qewmîyeta Baba Tahir” radihêje ku Baba Tahir bide nasîn û li ser qewmîyeta wî raweste. Di vê xebatê da pêsîyê nav û nasnavên Baba Tahir hatine nasandin, derbareyê qelenderîyê da agahî hatîne dayîn, pistra li ser qewmîyeta Baba Tahir hatiye rawestan. Di van salên dawîyê da li ser qewmîyeta wî angastek hatiye kirin ku ev xebat radihêje li ser vê angastê raweste, derbareyê qewmîyeta helbestvan hinek dîyarde û belge pêskes bike, bi belgeyên dîrokî li ser mijarê hûr be û mijarê sîrove bike.

Antakya Araplariyla asagi yukari ayni kültürü paylasan Çukurova Araplari, Adana ve Mersin il merkezlerinde ve bu illerin bazi ilçelerinde yasayan ve kendilerini “Arap-Alevisi” olarak adlandiran bir etnik gruptur. Bu etnik grubun bölgeye yerlesmeleri 9. yüzyilda Hamdani Devleti ile baslamis, ancak göçler ve yerlesmeler ara ara kesintiye ugramistir. Son büyük yerlesim 19. yüzyilda gerçeklesmistir. Buna göre, Klasik Arapça’yi okuma ve yazma becerisine sahip olan ve bu Arapçayi etkin bir biçimde kullanan son kusak 19. yüzyilin sonunda dogan kusaktir. Bugün sayilari tahminen 1 milyon civarinda olan Çukurova Araplari, yazili kültür ögelerinden büyük oranda uzaklasmislar ve yalnizca sözlü bir edebi üretim sürecine girmislerdir. Ancak bugüne kadar hiçbir arastirmaci bu sözlü edebiyatin genel çerçevesini ele almamis, bu sözlü edebiyat ürünlerinin neler oldugu ve nasil tasnif edilmesi gerektigi üzerine görüs bildirmemistir. Bu çalismada, Çukurova Araplarinin giderek kaybolan ve acilen belgelenmesi gereken sözlü edebiyat ürünleri tasnif edilmis ve her tür üzerine gözlemler örnekleme yoluyla paylasilmistir.